No corazón da Antela

Neste número seguimos dando a coñecer aspectos relacionados coa historia da lagoa de Antela, neste caso por medio dun artigo que nos fala do primeiro proxecto de desecamento da lagoa presentado a mediados no século XVIII pola Academia de Agricultura do Reino de Galicia que foi publicado nunha versión máis extensa na revista Lethes. Así mesmo facemos unha breve biografía dos primeiros emigrantes de Sandiás en América, Alonso de Santan a e frei Xosé Seguín, nuns séculos nos que a emigración galega cara a ese continente era moi puntual. Nos artigos dedicados o noso patrimonio histórico-artístico falamos das igrexas das tres parroquias do noso concello, así como da Pedra Alta, un dos símbolos da Limia. Na recompilación de vellos artigos dedicados ó noso pasado máis cércano, botamos man dun artigo publicado por Vicente Risco no ano 1957 na revista Vida Gallega no que se nos fala da Limia de antes do desecamento da lagoa de Antela. No apartado dedicado ó noso patrimonio inmaterial segui...

“… e coa calor do sol no verán espállanse pola atmosfera unha nube inmensa de zoadores cínifes que mortifican de día e de noite, e non cabe existan en ningunha parte tantos nin tan carraxentos e sañudos.  Á antiga superstición pagá sobre o eterno e universal esquecemento que producía o beber ou atravesar as augas do Leteo, o vulgo sempre crédulo e amigo do marabilloso, substituíu outra nos tempos cabaleirescos que aínda duraba ós principios do século XVI, de ser estes alados e armados insectos os exércitos encantados do rei Artús,  transformacións das que  falaron tanto os romances nacionais e extranxeiros”.      Memoria sobre el desagüe de la laguna Antela o de la Limia (1834 ) Juan Manuel Bedoya Tradución do orixinal en castelán

Vista aérea de Sandiás no voo americano de 1956. No Campo de San Nicolás pódese observar a Casa Consistorial recen feita. O Instituto Xeográfico Nacional (IXN) puxo a disposición de tódolos interesados, a través da súa Fototeca Dixital,  fotos aéreas de toda España dos anos  1946, 1956, 1973, etc. Máis información na web da Fototeca Dixital do IXN:   http://fototeca.cnig.es/

¨Fai xa moitos anos, un grupo de veciños, tanto do Castro como das Pegas, movidos pola cobiza que un deles lle meteu nos miolos co libro dos tesouros ou ¨Ciprianillo¨, fartáronse de facer buratos por todo o outeiro, ata que cavando, cavando, descubriron o pozo do castelo de pura casualidade. Ó único que sacaron foi uns cantos xerros, ós que non deron a maior importancia, xa que eles ó que buscaban era o tesouro, pero como estaban baleiros, tiráronos de novo ou regaláronos. Algúns deles vinos nunha ocasión no Museo, pero non sei como estará referenciado¨. Fonte: Esta lenda foi recollida por J.J. Cid (O Castro - Sandiás).

“Foi feito, según boca dos vellos, por´os mouros cand´ó de Pena que está de frente a unhos 7 Km pouco máis ou menos o Sur do d´eiquí, meténdose por´o tanto a Veiga no medio. Fixeron por debaixo da terra unha carretera desd´unh´autra torre e por éla andan os mouros d´un lado para outro. Cand´os fixeron, os ferreiros de Pena e máis o de Castro, pr´apuntar os picos non tiñan máis que un martelo pr´os dous e arreglábanse con él tirándoyo desd´unha a outra cando lles faguía falta”. “Resume xeneral de folk-lore de Sandiás” Urbano Santana Revista Nós , xuño-setembro, 1931.

¨Cando os mouros estaban a facer a torre do Castro e a de Pena, só tiñan un martelo, polo que se arrebolaban con el dunha torre a outra para ir apuntalando as pedras. Ata que un día, nun deses lanzamentos, a un deles falláronlle as forzas, e o martelo caiu no medio do camiño entre as dúas torres, facendo un gran burato, onde escomenzou a brotar auga, dando lugar á que coñecemos (coñeciamos) como lagoa de Antela¨ Lenda popular de Sandiás - Recollida por Xavier F.M.

Nesta ocasión sobrepasamos a barreira dos cinco números editados, chegando neste ano ó sexto numero desta revista, feita coa intención de darse a coñecer e servir de guía para os veciños e visitantes do noso concello. Neste novo número, como xa é habitual, botamos man de vellos artigos que falan da visión sobre a lagoa de Antela de xornalistas dos anos 20 como o vigués Jaime Solá, fundador da revista Vida Gallega, e de grandes persoeiros, como é o caso de Álvaro Cunqueiro, que nos fala nun artigo, moi poético, dunha viaxe á Limia nos anos 50. Así mesmo, continuamos coa segunda parte do artigo de Domingo Fontán de 1858, extraído do xornal compostelán ¨La Exposición Compostelana¨, no que se nos trata un dos temas máis en boga a finais do século XIX en Galicia: o desaugamento da lagoa de Antela para o seu aproveitamento agrícola. Noutro apartado de cousas dedicamos un espazo á excursión realizada polos veciños de Sandiás a Sogama en Cerceda (A Coruña), no que se lles mostrou o comple...

Por R. Otero Pedrayo ( La Región , 04/10/1958). Artigo escrito con ocasión do comezo das obras de desaugamento da lagoa de Antela. Es violado el ensueño de la Antela. Doblarán a muerto por la Poesía y el triunfo de la economía las campanas sumergidas. ¿Dónde posarán los flamencos - rosa y las garzas, mensajeros de los deltas del Danubio y de los lagos, de pupilas nubladas de fantasía, del Báltico? No nos asustemos demasiado. Si en vez de nuestras ¨lagunas pontinas¨ se doran grandes trigales la ciudad ¨asulagada¨ queda en el fondo del alma de Galicia, en la geografía y paisaje, inaccesible a las máquinas, de su espíritu. Quien mejor conoce la Antela, el ingeniero y arqueólogo Conde Balvís, se despidió de sus cristales melancólicos, de su suelo dormido, hace poco tiempo. Y su hermoso estudio suena, sin quererlo su autor, a elegía y canto de adioses. No intentaremos ni aun el esquema de los intentos y trabajos anteriores. Sólo apuntaremos algunas. La Galicia del XIX pensó e...

   Sinatura de Álvaro Cunqueiro (Fonte: @galipedia)    Por Álvaro Cunqueiro (Vida Gallega , setembro 1955) ¿Voy, en verdad, a cruzar el río del olvido? Paso el Arnoya, en la noche, por Allariz. Esta me es un agua conocida: el Arnoya es un río de este mundo, una fuente de mi tierra carnal, y la beben aguas que yo conozco desde que nacen, las aguas del Miño; dulcemente se buscan, y, para las aguas del Miño, que de tan lejos y de tan parva cuna vienen, beber este ancho frescor y decir las tres sílabas, tan claras, tan transparentes y sabrosas, Arnoya, debe ser como poner, en los labios, un espejo. Y después, morir. Pero, ¿Y el Limia? Allariz se pierde en el silencio y en la noche: unas fugaces luces en la tenue cortina de la niebla. ¿Dónde las cuatro torres levantadas, sus ásperos condes, su soberbia militar? Debíamos oír relinchar caballos y chocar armas en la noche. Y el Alarico fundador debía, en la noche, con el manto real de la niebla por los hombros, galopar d...

  Por X.T. Chivite ( La Región , 5/04/1970) Triste estampa ofrece la fotografía de Sancho de este castillo de Sandiás que guarda el recuerdo de ¨cen historias que xa pasaron¨, como cantó Lamas. Erguido sobre el alcor, domina la ancha tierra de la Limia, donde duerme soterrada la fabulosa Antioquía; y plana por la que discurre, cantando la historia, el río del Olvido que un día cruzó triunfante Bruto el Galaico. La torre, desmochada en su cara Oeste, domina los caseríos de Santa Ana, Pegas y Castro, topónimo éste que recuerda la vieja acrópolis sobre la que se asentó el castillo. Sus fuertes muros de más de tres metros y medio de espesor, son nostálgico testimonio del mundo medieval y nos traen la añoranza de don Fernando Alonso de Santana, Señor de Sandiás. Aquí luchó bravamente contra el Duque de Lancaster, quien tomó la fortaleza y destruyó parte del castillo.

Artigo publicado por Carmen Cuquejo no número 4 da revista A Torre do Castro , Ano 2010. ¨Antigoamente, o vir os días d´Entroido (domingo e martes) , faguíanse moi boas festas, con burros, carruaxes, fargalleiros, gitanas (imitación d´elas), etc…; faguían un entroido de palla e metíanlle unha buxuga d´o porco chea de sangue n´a barriga, y´o martes, o por do sol, tirábanlle tiros, hasta que sali´o sangre e cai´o entroido; todo ésto en medio de canterías, toque de latas, caldeiros, cucharas, chaves e cazolas, pandaretas, etc., agora ises festexos van desaparecedo y ecliusándose, e xa, únicamente, se ve unha carantoña que outra, ou catro rapaces que queren faguer que fan; pero desapareceu aquil humor dos vellos, armar disputas e parrafeos en verso, etc.¨ “Resume xeneral de folk-lore de Sandiás” Urbano Santana Revista Nós , xuño-setembro, 1931. O Entroido é unha festa de benvida á primavera, que comeza como esquecemento do inverno. Constitúe un culto á terra e a súa f...